مستند ماه و فضا

آغاز ماموريتهاي اخير ناسا به منظور شکل گيري مطالعات جديد بر روي کره ماه باعث شده تا به بررسي خصوصيات شگفت انگيزي از کره ماه پرداخته شود که شايد تکرار هميشگي اين حقايق ميزان توجه نسبت به ارزشهاي علمي آن را کاسته باشد. مدارگرد اکتشافي ماه که هفته گذشته به فضا پرتاب شد سطح ماه را با جزئياتي بي سابقه نقشه برداري و ثبت خواهد کرد و حتي قادر خواهد بود مسير حرکت کاوشگرهايي را که در گذشته بر روي اين کره حرکت کرده اند را به ثبت برساند. مدارگرد ديگر اين ماموريت نيز طي دو مرحله با حفره شاکلتون در قطب جنوبي ماه برخورد خواهد کرد تا دانشمندان بتوانند موادي را که در نتيجه برخورد به بيرون پرتاب مي شوند را مورد مطالعه قرار دهند. تمامي اين هزينه ها و تلاشها با هدف کشف اطلاعات بيشتر و جديدتر از قمر زمين است تا دانشمندان بتوانند ساختار اصلي اين کره، تاريخچه دقيق آن و احتمال وجود آب در حفره هاي تاريک و مرموز ماه را کشف کنند. نشريه لايو ساينس پس از آغاز ماموريتهاي جديد ناسا در راستاي بازگرداندن انسان به کره ماه، به بررسي 10 حقيقت شگفت انگيز درباره ماه پرداخته است. ضربه بزرگ : ماه در نتيجه برخوردي شکل گرفته است که از آن با نام برخورد عظيم يا برخورد بزرگ ياد مي شود. اخترشناسان به منظور توضيح اين پديده نظريه اي را با اين مضنون ارائه کرده اند : در حدود 4.6 بيليون سال پيش، جسمي عظيم در ابعاد سياره مريخ اندکي پس از شکل گيري خورشيد و منظومه خورشيدي با زمين برخورد کرده است. در نتيجه اين برخورد ابري از صخره هاي تبخير شده مرکب از اجرام کيهاني و بدنه زمين به مدار خارجي زمين پرتاب شد. اين ابر به تدريج سرد و فشرده شده و حلقه اي کوچک را از اجرام جامد تشکيل داد که با جمع شدن اين اجرام در کنار يکديگر ماه کنوني شکل گرفت. زمين عامل طلوع ماه : هر روز و طي زمانهاي متغير ماه از سمت شرق طلوع کرده و در سمت غرب غروب مي کند. فرايندي که شباهت زيادي به روند حرکتي خورشيد و ديگر ستاره ها دارد. زمين در حال چرخش بر محور خود در جهت شرق است که اين پديده باعث نمايان شدن اجرام کيهاني و ناپديد شدن آنها در طول زماني معين مي شود. کره ماه نيز طي هر 29.5 روز سفري مداري حول زمين دارد که اين حرکت تدريجي در آسمان رو به شرق صورت مي گيرد. به همين دليل است که طلوع ماه در برخي روزها با 50 دقيقه تاخير صورت مي گيرد. اين شيوه حرکتي همچنين مي تواند دليل طلوع گاه به گاه زودهنگام ماه در هنگام عصر و يا در طول روز را توضيح دهد. عدم وجود وجه تاريک : برخلاف آنچه به نظر مي آيد، ماه هيچ وجه تاريکي ندارد. ماه تنها وجه دور افتاده اي دارد که امکان مشاهده آن از زمين وجود ندارد. دليل اين پديده به زمانهاي گذشته باز مي گردد. در گذشته هاي دور تاثيرات گرانشي زمين باعث کند شدن چرخش ماه حول محور خود شد. به محض اينکه چرخش ماه به اندازه اي کند شد تا با دوره چرخشي خود به دور زمين انطباق پيدا کند، تاثير گرانشي زمين بر روي ماه تثبيت شد. به همين دليل ماه در حال حاضر يک بار به دور زمين چرخيده و يک بار حول محور خود حرکت مي کند و به دليل اينکه هر دو اين چرخشها در زماني واحد شکل مي گيرند، زمين تنها قادر به مشاهده يک وجه از کره ماه خواهد بود. کمبود گرانش : کره ماه 27 درصد از ابعاد زمين را با جرمي کمتر تشکيل مي دهد. در عين حال گرانش موجود در کره ماه تنها 1.6 گرانش کره زمين اندازه گيري شده است. به همين دليل در صورتي که تکه سنگي در کره ماه از بالا به پايين پرتاب شود، سرعت سقوط آن بسيار کمتر از سرعت سقوط همان سنگ در زمين خواهد بود. همچنين در صورتي که وزن فردي در روي زمين 68 کيلوگرم باشد، همان فرد در کره ماه 11 کيلوگرم وزن خواهد داشت. کوچک و بزرگ شدن قرص ماه : مدار حرکت ماه به دور زمين بر خلاف باور بسياري بيضوي است و نه دايره. به همين دليل فاصله ميان مرکز زمين و مرکز ماه طي هر يک از دوره هاي کامل چرخش ماه، متغيير است. در نزديکترين فاصله ماه به زمين که اصطلاحا حضيض خوانده مي شود فاصله اين دو جرم کيهاني از يکديگر 363 هزار و 300 کيلومتر خواهد بود. اين فاصله در نقطه عکس، يعني در دورترين فاصله ممکن به 405 هزار و 500 کيلومتر افزايش پيدا مي کند. به بياني ديگر زمانيکه ماه در نزديکترين فاصله خود از زمين کامل شود، 14 درصد بزرگتر ديده شده و درخشش آن 30 درصد افزايش خواهد يافت. تاريخچه بمباران در ماه : حفره هاي موجود در سطح کره ماه مي تواند گذشته سخت اين کره را به خوبي آشکار سازد. به دليل نبودن نزديک به مطلق اتمسفر در ماه و کم بودن فعاليتهاي دروني در اين کره، تعداد حفره هايي که در اثر برخوردهاي شديد در بيليونها سال پيش در ماه به وجود آمده اند رکورد منحصر به فردي را به ثبت رسانده اند. با تخمين تاريخ حفره هاي ماه، دانشمندان دريافته اند که سياره زمين به همراه قمر خود در حدود چهار بيليون سال پيش تحت بمباران شديد کيهاني بوده است. کره ماه کره نيست : ماه شکل کروي و دوار ندارد بلکه تخم مرغي شکل است. در صورتي که ماه با دقت مورد مطالعه قرار گيرد مي توان ديد که مرکز ماه درواقع مرکز هندسي اين قمر به شمار نمي رود و در واقع با مرکز واقعي کره دو کيلومتر فاصله دارد. ماه لرزه : فضانوردان ماموريت آپولو طي بازديد خود از کره ماه از لرزه نگار استفاده کرده و دريافتند اين جرم خاکستري جرمي مرده به شمار نمي رود. ماه لرزه هاي کوچک از کيلومترها پايين تر از سطح خارجي ماه سرچشمه مي گيرند و اينگونه به نظر مي رسد اين لرزه ها تحت تاثير کشش گرانشي زمين به وجود مي آيند. شکستگي هاي کوچک و فوران گاز از نشانه هاي وجود ماه لرزه در اين کره درخشان است. به گزارش مهر، دانشمندان بر اين باورند ماه نيز داراي هسته اي داغ و مذاب مشابه زمين است. اما اطلاعات به دست آمده از کاوشگر سازمان ناسا در سال 1999 نشان مي دهد که ماه داراي هسته اي بسيار کوچک بوده که تنها دو تا چهار درصد از جرم کلي ماه را تشکيل مي دهد. اين ابعاد در برابر ابعاد هسته زمين که 30 درصد از جرم کلي زمين را تشکيل مي دهد کاملا ناچيز است. تاثير اقيانوسي : عامل اصلي جزر و مدهاي موجود در زمين با در نظر نگرفتن تاثيرات اندک خورشيد، کره ماه است. گرانش ماه باعث ايجاد کشش بر روي اقيانوسهاي زمين مي شود. در ماه جديد و کامل، خورشيد، زمين و ماه در يک رديف قرار مي گيرند که اين پديده جزر و مد بيشتري را نسبت به شرايط عادي به وجود مي آورد. زماني که ماه در تربيع اول يا آخر قرار دارد خفيف ترين جزر و مد به وجود مي آيد. چرخش 29.5 روزي ماه به دور زمين کاملا دوره اي نبوده و در نزديکترين موقعيت ماه نسبت به زمين بيشترين جزر و مدها به حالت جهشي افزايش پيدا مي کنند که به اصطلاح جزر و مد جهشي حضيضي خوانده مي شوند. به گزارش مهر، از ديگر تاثيرات جالب توجه کششهاي قمري اين است که ماه طي اين جزر و مدها قسمتي از انرژي زمين را مي ربايد که اين پديده باعث کاهش 1.5 ميلي ثانيه اي سرعت زمين در هر قرن مي شود. خداحافظ ماه : با توجه به آنچه گفته شد، ماه سالانه مقاديري از انرژي زمين را ربوده و از آن براي بالا کشيدن خود به اندازه چهار سانتيمتر در بالاترين مدارش استفاده مي کند. محققان معتقدند ماه زماني که در حدود 4.6 بيليون سال پيش شکل گرفته است، فاصله اي برابر 22 هزار و 530 کيلومتر از زمين داشته است که اين فاصله اکنون به 450 هزار کيلومتر افزايش پيدا کرده است. در عين حال سرعت چرخش زمين رو به کندي است و به همين دليل روزهاي زمين رو به طولاني تر شدن گذاشته اند. به تدريج صعود کشش سياره زمين در ميان يک خط فرضي ميان مرکز زمين و ماه انباشته خواهد شد و به اين شکل تغييرات چرخش سياره اي زمين متوقف خواهد شد. در اين صورت يک روز زمين برابر يک ماه خواهد شد. در صورت وقوع چنين پديده اي که احتمال آن به بيليونها سال در آينده نسبت داده شده است، يک ماه زمين بسيار طولاني شده و ماه به تدريج فاصله خود را از زمين افزايش خواهد داد.